Paranın tarihçesi ve güvenin önemi

Para nedir?

İnsanlığın doğuşundan beri, insanlar birbirleri ile alışverişte bulunmaktadır. İlk önce, takas sistemleri vardı. İnsanlar, “sana bu hayvan postunu vereyim ve sen de bana bulduğun keskin taşı ver” örneğinde olduğu gibi, eşit kullanım değeri verdikleri eşyalarını takas ederlerdi. Bu tür bir değiş tokuş sistemi, iki insan arasında oldukça iyi işlerken daha fazla insan, daha fazla mal ve daha uzun mesafeler söz konusu olduğunda, işler genellikle daha karmaşık bir hale gelebiliyor.

Ayrıca, bir takas sistemi, takasa dahil olan yalnızca iki kişi olduğunda da kısıtlı olabilir. Diyelim ki çok miktarda meyveniz var ve bunları bir hayvan postu ile takas etmek istiyorsunuz. Eğer her iki taraf da diğerinin sunduğu ürünü istiyor ve buna ihtiyaç duyuyorsa, o halde bu bir anlaşmadır. Fakat ihtiyaçlar karşılıklı değilse, işte bu durum bir sorun teşkil edebilir.

Neden paraya ihtiyacımız var?

Takas gibi bir değiş tokuş sistemindeki sorun, bu sistemin çok verimli olmamasından kaynaklanır. İnsanlık tarihi bu sorunu çözmek için, bir emtiayı diğeriyle takas etme fikrinin birçok yöntemini bulmuştur. Diğer farklı emtiaların yanı sıra hayvan postları, tuz, deniz kabukları, değerli taşlar, tahıl ve değerli metallerin tümü, değerli bir emtiayı bir diğeriyle takas etmek için kullanılmıştır.

Peki ya, karşı tarafın zaten yeterince meyvesi varsa veya bir hayvan postuna ihtiyacı yoksa ne olur? İnsanlar, tam da bu sorunu çözmek için parayı icat etmiştir. 

Ancak o zamanlar, bugün bildiğimiz madeni veya kâğıt paralar yoktu. İnsanlar değiş tokuşa dahil olan, tüm taraflarca kabul edilen ve değerli olduğu düşünülen diğer mallarla takas edilebilecek şeyleri kullanırlardı. 

Para, insanlar arasında değer alışverişi yapmak için kullanılabilecek yararlı bir araçtır. Yani, en iyi "değişim aracı" olarak tanımlanabilir.

Para, doğrulanabilen ve bir ödeme aracı olarak yaygın bir şekilde kabul edilen bir öğe veya varlıktır. 

Paranın bazı özellikleri

Değişim aracı

Para; mal, hizmet ve emeği içeren ticari işlemler için kullanılan bir değişim aracıdır. Yaygın olarak kabul edilen işlemler için belirli bir takas aracına sahip olmak çok elverişlidir.

Değer deposu

Para; daha sonra, ihtiyaç duyulana kadar, işlemlerde kullanılmak üzere bir değer deposu olarak kullanılabilir. Bunun olmazsa olmazı ise paranın değerini koruduğuna güvenmektir.

Taşınabilirlik

Para, kolayca taşınabilir ve diğer para birimleriyle değiştirilebilir. Örneğin, Mikronezya'nın Yap adasındaki insanlar, ABD dolarını kullanmaya başlamadan önce resmi para birimi olarak kireç taşlarını kullanıyorlardı. Bu taşlar, genellikle bir arabadan daha ağır olduğu için taşınması çok zor oluyordu. Bu nedenle, kireç taşının mülkiyeti değişmiş olsa bile genellikle tek bir yerde saklanıyordu ve insanlar gerçek sahibinin kim olduğunu hatırlamak zorunda kalıyorlardı.

Dayanıklılık

Para değişmez ve dayanıklıdır. Dayanıklılığı sayesinde, eskisi yerine yeni arzı basılıncaya kadar kullanılabilir.

Bölünebilirlik

Para bölünebilir ve farklı değerlere sahip şeylerin değiş tokuşu için daha küçük artışlarla mevcut olabilir. Bir kutu sakız almak istediğinizde, yalnızca 50 banknot kullanabilseydiniz, bu durum işlemi karmakarışık bir hale getirirdi. 

Doğrulanabilirlik

Sahte para muhtemelen para kadar eskidir. Parayı kabul etmek ve ona güvenmek için, sahtesinin yapılması ve kolayca meşru olarak tanımlanması imkansız olmalıdır. Sahte para, gerçek paranın satın alma gücünün azalmasına yol açar.

Değiştirilebilirlik

Bireysel para birimleri esasen birbirinin yerine geçebilir olmalıdır, bu da iki eşit birimin eşdeğer ve ayırt edilemez olması gerektiği anlamına gelir. Bu, aynı zamanda bölünebilirlik ile de bağlantılıdır. Bu ölçütleri karşılamayan değer depoları "değiştirilemez" olarak adlandırılır. Para gibi takas edilemeyen bir şeyin en popüler örneği, bir sanat eseri gibi tahsil edilebilir bir şeydir.

Bir şey neden değerli kabul edilir?

Deniz kabukları, değerli taşlar ve hatta altın; temelde güzel ve parlak olmalarının veya altın söz konusu olduğunda elektriği iyi iletebilmesinin dışında hiçbir özdeğeri yoktur. Yine de binlerce yıl boyunca insanlar bu tür eşyaları bir değişim aracı olarak kullanmışlardır. İnsanlar bu materyallere güvendikleri için onları değerli kılmışlardır.

Bu bağlamdaki içsel değer, bir şeye atfedilen, algılanan değerdir. Bu değer, kendine özgü olan, atfedilen değerinden algılanır.

Bugün bu durum, euro ve ABD doları gibi en popüler ve en çok kullanılan para birimleri için dahi geçerlidir. Her ikisi de merkez bankaları tarafından basılır ve değerlerini, insanların güvendiği hükümetler tarafından desteklenmekten alırlar.

Çoğu para biriminin ve paranın değeri, insanların bir şeyin değerli olduğuna inanmalarından gelir. Bu paraları kullanan insanlar, paranın değerine güvenirler.

Paraya ve diğer varlık türlerine güven, çeşitli şekillerde saptanır.

Altın ve gümüş, tarih boyunca değerli olarak görüldükleri için güvenilirdir ve dekoratif özellikleri sayesinde değerli ürünlerin üretiminde kullanılmışlardır.

Hükümet kararnamesiyle çıkarılan fiat para birimleri, hükümetler tarafından desteklendiği ve merkez bankaları tarafından verildiği için değerli olarak algılanma geçmişleri sayesinde güvenilirdir.

İnsanlar bu güveni belirleyen faktörlerden birine bile güvenlerini yitirirlerse, değer düşmeye mahkumdur. Örneğin, hiperenflasyon (aşırı enflasyon), diğer birkaç şeyin yanı sıra, genellikle bir ülkenin vatandaşlarının bir para birimine olan güvenlerini kaybetmesi yüzünden tetiklenir.

Para tarihinin dönüm noktaları hakkında daha fazla bilgi edinmek için aşağıdaki infografiğimize göz atabilirsiniz: